(Ver)kiezen en delen

Op 11 september 2022 werden er parlementsverkiezingen georganiseerd in Zweden, waarbij de Zweedse kiezers een nieuwe Rijksdag (parlement) kozen voor de ambtsperiode van 2022 tot en met 2026. Een kijkje in de keuken van de Zweedse politiek leek ons dan ook op z'n plaats.

Peter heeft dit jaar een Zweeds persoonsnummer gekregen. Dan mag hij vast ook stemmen horen we je denken. Maar dat klopt niet helemaal. Hij mag namelijk nog niet meestemmen tijdens de landelijke verkiezingen. Daarvoor moet hij drie jaar ingeschreven staan. Wel mag hij zijn stem uitbrengen voor de regionale- en gemeenteraadsverkiezingen. Elke 4 jaar worden op de tweede zondag van september deze drie verkiezingen tegelijk gehouden. Een keer in de 5 jaar is er in het voorjaar nog een verkiezing voor het Europees parlement.

Zweden is, net als België en Nederland, een parlementaire constitutionele monarchie. De Rijksdag bestaat uit slechts 1 kamer met 349 verkozenen. In 29 kiesdistricten kiezen de Zweden 310 parlementsleden op basis van evenredige vertegenwoordiging. De overige 39 zetels worden verdeeld over de verkozen partijen. In de regering zetelen 24 ministers. De belangrijkste taken van het parlement zijn het maken van wetten, het beslissen over de financiën van de staat en het controleren van het werk van de regering.

Net als in Nederland wordt een formateur aangesteld. In Zweden kan een regering ook zonder meerderheid aan de macht komen, zolang de meerderheid van het parlement niet 'tegen' stemt. Er is dan sprake van gedoogsteun. Na het samenstellen van de regering stemt het parlement ook over de begroting. Als de begroting wordt verworpen kan dit leiden tot vervroegde verkiezingen.

Naast de verkiezingen zijn er ook referenda. Zo mocht de Zweedse bevolking in 1955 stemmen over langs welke kant van de weg ze zouden rijden. Recenter waren er ook referenda, bijvoorbeeld over het al dan niet invoeren van de euro.

Net zoals in de meeste West-Europese parlementen heeft het Zweeds politieke landschap twee kanten: links en rechts. De linkse, progressieve kant wordt vertegenwoordigd door:

• Sociaaldemocraten (Socialdemokraterna) (S)
• Centrum Links (Vänsterpartiet) (V)
• De Groenen (Miljöpartiet of Gröna) (MP)

De rechtse, conservatieve kant bestaat uit:

• Liberalen (Liberalerna) (L),
• Centristische Partij (Centerpartiet) (C)
• Gematigden (Moderaterna) (M)
• en de kleinere Christen Democratische Partij (Kristdemokraterna) (KD)

Sinds 2010 steeg de populariteit van het uiterst-rechtse Zweden Democraten (Sverigedemokraterna) (SD). Geen enkele andere partij wilde echter tot voor kort met SD in een regering stappen. Het is sinds de laatste verkiezingen voor het eerst dat de SD, die de immigratie sterk willen beperken, regeringsinvloed krijgen.

De Sociaaldemocraten van de vorige premier, Magdalena Andersson, was bij de landelijke verkiezingen opnieuw duidelijk de sterkste partij. Een conservatief-rechts vierpartijenblok rond Ulf Kristerssons Gematigden, de Christendemocraten, de Liberalen en de Zweden Democraten behaalde echter samen een krappe meerderheid van 176 van de 349 zetels. Daarop kreeg Kristersson de opdracht om een regering te vormen. Andersson kondigde aan op te stappen als premier.

Op 14 oktober 2022 verklaarden de rechtse partijen een regeerakkoord gesloten te hebben, waarbij de Zweden Democraten echter als gedoogpartner fungeren en geen deel uitmaken van het nieuwe kabinet. De regering, met Ulf Kristersson als premier, trad aan op 18 oktober 2022. Deskundigen voorspellen dat Kristersson Zweden een heel andere richting uit zal gaan sturen. Zo is er sprake van beleid aangaande minder asielzoekers en meer kerncentrales. Zweden wordt wellicht minder groen en minder gastvrij.

Een interessante nieuwkomer dient zich echter ook aan, die in de komende jaren nog wel eens kan groeien. De Nuance Partij (Partiet Nyans) is een partij die zegt er voor alle Zweden te willen zijn. De lijst van de partij bestaat voornamelijk uit islamitische kandidaten met een migratieachtergrond. De partij heeft meegedaan aan de landelijke verkiezingen, en de raadsverkiezingen in een aantal grote steden.

De politiek in Zweden lijkt qua inrichting en werking volgens ons best veel op die van Nederland. Er zijn subtiele verschillen. Eén van die verschillen is, de rol van de vorst en de macht die zij hebben. De Nederlandse vorst heeft namelijk meer invloed dan zijn Zweedse collega. Willem-Alexander moet zich houden aan de grondwet en zet zijn handtekening onder wetten en koninklijke besluiten. Dit is puur ceremonieel: als hij het niet eens is met een wet, dan moet hij dit voor zich houden. In uiterste gevallen kan hij zich uitspreken. Maar een wet kan er niet doorkomen zonder de handtekening van de koning. Verder overlegt Willem-Alexander met de minister-president en benoemt hij ministers en staatssecretarissen. In Zweden zit dit anders. Daar heeft de koning een puur ceremoniële rol. Daar is de handtekening van Carl Gustaf dus niet nodig om een wet uit te voeren. De uitvoerende macht is geheel in handen van de Raad van State.

Voor ons is de nieuwe regeringsperiode en de nieuwe wending die de politiek in Zweden nu lijkt te krijgen interessant om inhoudelijk te gaan volgen de komende tijd. Wat alle nieuwe ministers, samen met de Rijksdag, allemaal voor elkaar gaan krijgen en wat er van alle verkiezingsbeloften en -plannen terecht zal komen wachten we in spanning af. Het is een goede stok achter de deur voor ons om kranten, nieuws en wellicht ook publieke debatten te gaan volgen, alhoewel dat vanwege de taal best lastig zal worden. Dit blog krijgt dus een soort open einde met een ingehouden belofte. We sluiten het verhaal af met een welgemeend 'wordt vervolgd'.