Vrijheid blijheid

Het conflict tussen Rusland en Oekraïne is volop gaande en duurt nu al een week of drie. Vanuit Zweden volgen we het nieuws en onze harten breken bij het zien van zoveel menselijk leed. Machteloosheid en onbegrip hebben bezit van ons genomen en de zorgen over de gevolgen van deze oorlog voor de rest van Europa hangen constant in de lucht. Interessant om eens te onderzoeken hoe de Zweden denken over oorlog, conflicten en vrijheid.

Zoals iedereen wel weet is de Zweedse natuur adembenemend mooi en ongelofelijk uitgestrekt. Je kunt er prachtige wandeltochten maken, eindeloos kajakken of kilometers fietsen zonder ook maar iemand tegen te komen. Bij het betreden van deze prachtige omgeving 'valt de rust gewoon over je heen' (een uitspraak van Peter). Het ultieme gevoel van vrijheid en vrede hangt in de (schone) lucht. En wil je in de natuur ook slapen, dan zet je gewoon je tentje op waar je maar wilt. In Zweden geldt namelijk het Allemansrätten (allemansrecht): 'the right to roam'. Het allemansrecht in Zweden is helemaal ingebed in de cultuur van het land. De Zweden vinden dit zelfs zó belangrijk dat het is vastgelegd in de wet. Er zijn wél een paar regels waar je je aan moet houden, waarbij respect voor de natuur de allerbelangrijkste is. Zorg dat je alles meeneemt en zeker geen afval laat slingeren ('leave nothing but footprints'). 'Frihet' ten top dus in vredestijd!

Maar hoe staan de Zweden eigenlijk tegenover oorlog? Sinds 1814 is Zweden, dankzij een politiek van strikte neutraliteit, niet meer in oorlog geweest. Neutraliteit laat zich definiëren als de 'som van de rechten en plichten die voortvloeien uit afzijdigheid bij oorlogen'. Om met de plichten te beginnen: neutrale landen mogen geen hulp geven aan een strijdende partij; daarnaast moeten ze oorlogvoerende partijen gelijk behandelen. Een neutrale staat moet zelfstandig tegen aanvallen en schendingen optreden. Tegenover plichten staan rechten. Zo mogen oorlogvoerende landen geen inbreuk maken op het grondgebied van een neutrale staat en moeten ze de soevereiniteit ervan respecteren. Daarnaast mogen neutrale staten handel drijven met alle partijen in het conflict. Een neutraal land moet er zo min mogelijk schade door oplopen.

Zweden bleef tijdens de beide wereldoorlogen neutraal. Ook na de Tweede Wereldoorlog bleef het land neutraal toen Denemarken en Noorwegen toetraden tot de NAVO en een noordelijk bondgenootschap niet tot stand kwam. Zweden werd in 1995 lid van de EU, maar bleef buiten de euro. Het land concentreerde zijn militaire verdediging exclusief op de dreiging van Rusland (recent nog weer met de plaatsing van troepen op Gotland) en stemde de eigen defensie-inspanningen af met de Scandinavische buurlanden en de NAVO-landen. Het leger en de regering van Zweden zijn echter overal ter wereld betrokken geweest bij grote vredeshandhavingsacties en andere militaire ondersteunende functies. Het huidige conflict tussen Rusland en Oekraïne zet overigens Zweden (en Finland) wel opnieuw aan het denken over een NAVO lidmaatschap. Ook is Zweden overgegaan tot het leveren van verdedigingswapens aan Oekraïne.  

Vrijheid in de breedste zin van het woord zit de Zweden in het DNA. In drie van de vier pijlers van de Zweedse grondwet, te weten de 'Wet op de persvrijheid', de 'Wet op de regeringsvorm' en de 'Wet op de vrijheid van meningsuiting' ligt dit privilege nadrukkelijk constitutioneel verankerd. Zweden is een land met een open economie, met open grenzen en met open armen voor migranten. Zelfs in het volkslied is vrijheid een belangrijk thema:

'Du gamla, Du fria, Du fjällhöga nord
Du tysta, Du glädjerika sköna!'

'Gij oude, Gij vrije, Gij bergachtig noorden.
Gij stille, Gij vreugderijke schone!'